Dialog ne mes makiavelit

“Së shpejti do të vërehej një qetësi e tmerrshme, gjatë së cilës çdo gjë do të bashkohej kundër fuqisë dhunuese të “Kur Sila deshi t'ia jepte lirinë Romës, ajo nuk ishte në Ky libër përmban tipare që mund t'u përshtaten të gjitha qeverive, mirëpo ai ka një qëllim akoma më të saktë, ai në veçanti mishëron një sistem politik i cili asnjë ditë të vetme nuk ka ndryshuar në mënyrën të ushtruarit të vetë, që nga dita e kobshme dhe tashmë, fatkeqësisht, tepër e largët, e hipjes së tij Këtu nuk bëhet fjalë as për traktat e as për pamflet, opinioni i popujve bashkëkohorë është tepër i qytetëruar që të mund të pranojë të vërteta të vrazhda lidhur me politikën moderne. Kohëzgjatja mbinatyrore e disa sukseseve përndryshe prish edhe vet ndershmërinë; mirëpo ndërgjegjja publike Për disa gjëra dhe disa parime gjykojmë më mirë kur i vështrojmë jashtë kornizave në të cilat zakonisht na shfaqen para syve; ndërrimi i këndvështrimit ndonjëherë e tmerron Këtu gjithçka është paraqitur në trajtën e një sajimi, do të ishte e tepërt që paraprakisht t'ua jepnim çelësin. Po qe se ky libër ka njëfarë rëndësie, po qe se në vete përmban një mësim, atëherë vet lexuesi duhet ta kuptojë atë e jo ta komentojmë. Përndryshe, ky lexim është plot argëtim. Sidoqoftë, duhet të lexohet ngadalë, ashtu siç bëjmë me shkrime që nuk janë Nuk do të parashtrohet fare pyetja se cila dorë i ka shkruar këto faqe, veprat si kjo që kam përpara janë disi pavetore. Ajo i përgjigjet thirrjes së ndërgjegjes: të gjithë e kanë hartuar, ajo është kthyer, autori fshihet, sepse ai nuk është gjë tjetër veçse redaktor i një mendimi që jeton në kuptimin e përgjithshëm. Ai është vetëm një bashkëfajtor pak a shumë i padukshëm i koalicionit të së mirës. Më thanë se në brigjet e këtij plazhi të shkretë do ta takoja hijen e të madhit Monteskie. Mos është vallë mu ajo që Mbiemri “i Madh” këtu nuk i takon askujt, o Makiavel. Megjithatë unë jam ai që ju kërkoni. Mes njerëzve të shquar, hijet e të cilëve popullojnë errësirën e amshueshme, asnjë tjetër nuk do të kisha dashur të Vallë çka mund të shkëmbejnë ata që kanë pushtuar këto brigje të errëta, përveç brengave dhe keqardhjes? A flet kështu filozofi, apo një burrë shteti? Çfarë rëndësie ka vdekja për atë që kanë jetuar nga të menduarit, meqë mendimi nuk vdes? As edhe hiçi nuk ia ka dalë t'i këputë të gjithë penjtë që na lidhin me tokën, sepse pasardhësit akoma flasin për ata që, si ju, kanë lënë gjurmë të pashlyeshme në shpirtin njerëzor. Parimet tuaja politike në këtë çast sundojnë Ju nuk po flisni fare për vete, Makiavel, është modesti e tepërt, kur pas vetes keni lënë famën madhështore të autorit të Më duket sikur a kuptoj talljen që fshihet pas fjalëve tuaja. Ky libër më dhuroi një famë fatale, e di këtë, ai më bëri të përgjegjshëm për të gjitha tiranitë, ai ma solli mallkimin e popujve që në mua kanë mishëruar urrejtjen e tyre ndaj despotizmit, ai i helmoi ditët e mia të fundit. Me liri u rrita, me liri dhashë shpirt. Jetën e kalova në dëbim. Vdiqa i varfër dhe i harruar. Ja pra jeta ime, dhe ja krimet që më kushtuan mosmirënjohjen e atdheut tim, urrejtjen e pasardhësve. Ndoshta qielli do të jetë më i drejtë ndaj meje. I dija të gjitha, Makiavel, dhe pikërisht për atë arsye nuk ia dola të kuptoja si qe e mundur që një patriot fiorentin, një shërbëtor i Republikës, të bëhet themelues i asaj shkolle të errët që ju dha për nxënës të gjitha kokat e kurorëzuara, por e cila është e përshtatshme për t'i arsyetuar krimet më të shëmtuara Po sikur t'ju thosha se ai libër nuk qe gjë tjetër veçse një tekë diplomati; se nuk pati aspak qëllim të bënte bujë; se fitoi një famë të cilën nuk e njohu fare autori; se u hartua nën ndikimin e ideve që atëbotë përqafonin të gjitha principatat italiane, lakmuese për t'u zgjeruar mbi kurrizin e njëra-tjetrës, dhe që drejtoheshin nga një politikë e zhdërvjelltë për të cilën Krimi im i vetëm qe ai që edhe popujve edhe mbretërve ua thash të vërtetën; jo të vërtetën morale, por të vërtetën politike; jo të vërtetën ashtu siç duhej të ishte, por ashtu siç është, ashtu siç do të jetë gjithmonë. Nuk jam unë ai që e themeloi doktrinën, atësinë e së cilës ma veshin; atë e krijoi zemra njerëzore. Makiavelizmi ka ekzistuar para Makiavelit. Meqë ju nuk e lartësoni despotizmin deri në parim, meqë edhe ju vet e konsideroni si të keqe, më duket se kështu ju atë edhe e dënoni; së paku për këtë mund të pajtohemi. Nuk pajtohemi aspak, Monteskie, sepse ju nuk e keni kuptuar tërë mendimin tim. Njeriu ka më shumë prirje nga e keqja se nga e mira. Gjithsecili synon të sundojë, dhe nuk ekziston njeri që nuk ka qenë shtypës, po qe se i është dhënë rasti; të gjithë apo thuajse të gjithë, janë të gatshëm që t'i flijojnë të drejtat e të tjerëve për hir të interesave vetjake. Në zanafillën e shoqërisë ekziston forca e egër dhe e shfrenuar, më vonë vjen ligji, me fjalë të tjera, prapë forca, mirëpo, e përcaktuar në disa trajta. Forca çdoherë del para Përndryshe, a nuk vëreni se edhe vet fjala drejtësi, në vete, është e papërcaktuar sa s'ka më? Ku fillon dhe ku mbaron ajo? Pisistrati pushtoi kështjellën me një grusht dhe përgatiti shekullin e Periklit. Bruti shkeli Kushtetutën monarkike të Romës dhe me një goditje të thikës e themeloi Republikën që për nga madhësia paraqet shfaqjen më madhështore që i është dhuruar botës. Çdo gjë mund të jetë e mirë ose e keqe, varësisht nga ajo se për çka e përdorim dhe çfarë fryte nxjerrim nga ajo: qëllimi i Po dhuna e dinakëria a janë gjë e keqe? Po, por duhet të përdoren, edhe atë mjaft bile, për t'i sunduar njerëzit, derisa njerëzit mos të shndërrohen në engjëj. Për mua doktrinat tuaja nuk përmbajnë asgjë të re, Makiavel, dhe, po qe se ndjej njëfarë bezdie për t'i refuzuar, e ndjej më pak nga shkaku se ato e brengosin arsyen time, sesa nga shkaku se ato, të vërteta apo jo, nuk kanë asnjë baze filozofike. Në politikën tuaj ju nuk i leni vend as moralit, as religjionit, as drejtësisë; nuk keni gjë tjetër në gojë veçse dy Dhunën ju e shndërroni në parim, kurse dinakërinë në sentencë qeverisjeje. Sipas parimit tuaj e mira mund të vijë nga e keqja, dhe është e lejuar të bëhet keq po qe se nga ajo e keqe mund të rrjedhe ndonjë e mirë. Kësisoj, ju nuk thoni: në thelb, është mirë që mos të mbahet fjala e dhënë; është mirë të përdoret korrupsioni, dhuna ose vrasja. Por thoni: mund të jemi të pabesë, po qe se kemi leverdi, të vrasim, po qe se e do nevoja, t'i rrëmbejmë të tjerët, po qe se kemi dobi. Po ngutem të shtoj se këto parime në sistemin tuaj vlejnë vetëm për sundimtarët, ose për rastet kur bëhet fjalë për interesat e tyre, A nuk keni thënë ju vet se në shtetin despotik frika është e nevojshme, virtyti i panevojshëm, ndershmëria e rrezikshme, se nevojitet bindje e verbër. Po, kam thënë, mirëpo, kur i vërejta mjetet e tmerrshme me të cilat mbahet në këmbë pushteti tiranik, atë e thashë me qëllim që ai të dobësohej, dhe assesi për t'ia rritur namin. Atë e thashë me qëllim që t'ia nxisja tmerrin nga ai atdheut tim, i cili kurrë, fatmirësisht për atë, nuk e ka ulur kokën nën një zgjedhë të ngjashme. Shtypësit nuk veprojnë vetëm në emër të leverdisë, ata veprojnë në emër të detyrës. Atë ata e shkelin, por prapëseprapë i referohen asaj; doktrina e leverdisë, domethënë, po aq e pafuqishme në vetvete, sa janë edhe vet mjetet me të Këtu, po ju ndërpres. Ju keni parasysh leverdinë, kjo mjafton për t'i arsyetuar të gjitha nevojat politike të cilat nuk O zot, ju e pranoni moralin, ju e pranoni drejtësinë në marrëdhëniet midis njerëzve, mirëpo ju u bini shqelm të gjitha këtyre rregullave kur bëhet fjalë për shtetin ose për sundimtarin. Me një fjalë, politika nuk ka asgjë të përbashkët me moralin. Ju i lejoni monarkut atë që ia ndaloni shtetasit. Domethënë, ju besoni se shtetasi do t'i respektojë ligjet kur të kuptojë se edhe vet ai që i ka hartuar ato, i shkel; ju besoni se ai nuk do të zhytet në rrugën e dhunës, korruptimit ose mashtrimit, kur të shohë se si për të njëjtën rrugë pandërprerë ecin ata të cilët kanë për detyrë ta udhëheqin? Ejani në vete! Dijeni se çdo uzurpim i sundimtarit në fushën e interesave publike, autorizon një shkelje të ngjashme të ligjit në sferën e shtetasit, se çdo pabesi politike shkakton një pabesi shoqërore, se çdo dhunë lart, përligj dhunën poshtë. Ju i adhuroni njerëzit e mëdhenj, unë i adhuroj vetëm institucionet e mëdha. Unë mendoj se popujve, për të qenë të lumtur, me pak u nevojiten njerëz gjenialë se sa njerëz të ndershëm. Varësisht nga ajo se sa mirë janë njohur parimet e shkencës politike, ligji ia ka zënë vendin forcës, si në parim, ashtu edhe në fakt. Padyshim se çdoherë do të ketë shtrëngata të lirisë, dhe se edhe më tej do të kryhen mjaft krime në emër të saj, mirëpo nuk ekziston më fatalizmi politik. Po qe se ju në kohën tuaj keni mundur të thoni se despotizmi ka qenë një e keqe e domosdoshme, sot nuk mund ta thoni më një gjë të tillë, sepse falë gjendjes aktuale të zakoneve dhe institucioneve politike te shumica e popujve të Evropës, despotizmi është bërë I pamundshëm?. Po qe se ia arrini të ma vërtetoni këtë, pajtohem të bëj një hap në drejtim të ideve tuaja. Do t'ua vërtetoj fare lehtë, po qe se doni të më përcillni Me gjithë dëshirë, por kini kujdes: më duket se shumë Sot, pikërisht institucionet, dhe jo njerëzit, sigurojnë sundimin e lirisë dhe të zakoneve të mira nëpër shtete. Shtetet, ashtu si edhe sovranët, sot udhëhiqen vetëm me ndihmën e rregullave të drejtësisë. Një ministër që do të frymëzohej nga mësimet tuaja as një vit nuk do të mund të qëndronte në Nevojiten shekuj e shekuj për t'i ndryshuar parimet si edhe trajtën e qeverisjes nën të cilën popujt janë mësuar të Sistemi juaj politik nënkupton që grupeve të ndryshme që e përbëjnë shoqërinë t'u jepet një pjesë deri diku e barabartë e veprimit, në mënyrë që veprimtaritë shoqërore të konkurrojnë në proporcion të barabartë. Ju nuk doni që elementi aristokratik të jetë më i rëndësishëm se elementi demokratik. Megjithatë, është në vet natyrën e institucioneve tuaja që më shumë forcë t'i jepet aristokracisë sesa popullit, më shumë forcë sundimtarit sesa aristokracisë, duke i përpjesëtuar në atë mënyrë pushtetin me aftësitë politike të atyre që atë duhet ta ushtrojnë. Në pamje të parë shihet një shoqëri monarkike, mirëpo në thelb, çdo gjë është demokratike, meqenëse, në realitet, nuk ekziston asnjë pengesë në mes të klasave dhe puna është mjeti i çfarëdo përfitimi. A nuk i bie përafërsisht kështu? Po, Makiavel. Ju së paku jeni në gjendje t'i kuptoni Mirë pra, të gjitha këto gjëra të bukura kanë kaluar ose do të kalojnë si një ëndërr, sepse ju keni një parim të ri i cili me një shpejtësi të rrufeshme i shkatërron të gjitha institucionet. Parimi i sovranitetit popullor. Populli, në sajë të një rrjedhe absolutisht të pashmangshme, kurdo qoftë, do ta marrë në dorë tërë pushtetin, për të cilin është pranuar se gjithë parimi përmbahet në të. Por a ka për ta ruajtur atë pushtet? Jo. Pasi të kalojnë disa ditë të marra, do të mërzitet dhe do t'ia dorëzojë atë ushtarit të parë fatlum që do ta takojë rrugës. Parimi i sovranitetit popullor është shkatërrues për çdo shoqëri, ai në mënyrë të papërcaktuar lejon të drejtën e revolucionit. Ai i vë të gjitha shoqëritë në luftë të hapur kundër të gjitha fuqive njerëzore, e bile edhe kundër Zotit. Ai është vet mishërimi i forcës. Ai popullin e shndërron në bishë të egër që pasi të ngopet me gjak bie në gjumë, e pastaj në vargonj. Kjo pra është rruga e pandryshueshme e shoqërive të cilat lëvizjen e tyre e rregullojnë sipas parimit: sovraniteti popullor çon në Disa vjet anarki janë shpeshherë më pak të kobshme për shtetin sesa shumë vjet despotizëm i qetë. Sido që të jetë, anarkia çon në despotizëm. Kurse për ju, despotizmi paraqet barbari. Ja pra, kështu popujt i kthehen barbarisë në rrugën e qytetërimit. Nga idetë e mërzitshme dhe nga tronditjet e revolucioneve kanë lindur shoqëri të çinteresuara e të zhgënjyera që kanë zbuluar mospërfilljen si në politikë, ashtu edhe në religjion, shoqëri që stimulohen vetëm nga kënaqësitë materiale, që jetojnë vetëm nga leverdia, shoqëri që nuk kanë kult tjetër pos kultit të floririt. Mbase nuk mendoni se klasat e shtypura me mish e me shpirt përpiqen ta marrin pushtetin në dorë vetëm për hir të dashurisë ndaj lirisë? Jo, këtë ato e bëjnë vetëm nga urrejtja ndaj atyre që e posedojnë atë; fundja, për t'ua rrëmbyer pasuritë, atë mjet kënaqësie që pikërisht ua kanë zili. Ata që posedojnë kërkojnë nga të gjitha anët e me ngulm dorën e hekurt, pushtetin e fortë. Ata kërkojnë vetëm një gjë; që pushtetin ta mbrojnë nga lëkundjet që struktura e tij e dobët nuk mund t'i durojë; dhe që pikërisht atyre t'ua japë sigurinë e nevojshme në mënyrë që të mund t'i gëzojnë dhe t'i kryejnë punët e tyre. Çfarë trajta pushteti dëshironi të zbatoni në shoqëri ku korruptimi është futur kudo, ku pasuria fitohet vetëm me dinakëri, ku morali të vetmen garanci e gjen në ligjet shtypëse, ku bile edhe ndjenja e atdheut është zhdukur në Unë nuk shoh shpëtim tjetër për ato shoqëri, që u përngjajnë viganëve të vërtetë mbi këmbë argjile, përveçse në institucionin e centralizimit pa masë, i cili mbarë forcat e popullit i vë në shërbim të atyre që qeverisin në një sistem të gjerë legjislativ i cili një nga një prapë do t'i marrë në dorë të gjitha liritë që në çaste pakujdesie i ka dhuruar. Ngurroj t'ju përgjigjem, Makiavel, meqë fjalët tuaja të fundit përmbajnë njëfarë përqeshje djallëzore, që në brendinë time lind hamendjen se bisedat tuaja nuk përputhen me mendimet tuaja të fshehta. Ju posa paraqitët një pasqyrim ogurzi të shoqërisë moderne; unë nuk mund ta di se a është ai i vërtetë apo jo, por pasqyrimi juaj së paku nuk është i plotë, sepse, çdo gjë, përveç të keqes ka edhe të mirën e vetë, kurse ju ma paraqitët vetëm të keqen; përndryshe ju nuk më dhatë mundësinë që të vërtetoj se deri në çfarë mase keni të drejtë, meqë nuk e di se për cilët popuj dhe për cilat shtete e patët fjalën, derisa ma përshkruat atë tablo të zymtë të zakoneve Si timonier i shkathët, ju shoh se si po u shmangeni gumave. Përgjithësimet ndihmojnë shumë gjatë diskutimeve; mirëpo më duhet pranuar se jam tejet i padurueshëm të dëgjoj se si ia dilni me parimin e sovranitetit popullor. E pranoni ju atë, Nuk mund t'i përgjigjem dot pyetjes së parashtruar në E dija se edhe truri juaj do të turbullohej pranë një Mashtroheni Makiavel. Po qe se sovraniteti është i përmbajtur diku, atëherë ai është i përmbajtur në mbarë kombin; andaj unë para së gjithash do ta quaja sovranitet kombëtar. Mirëpo, ideja e këtij sovraniteti nuk paraqet një të vërtetë absolute, ajo është vetëm relative. Sovraniteti i aftësisë njerëzore përputhet me një ide thellësisht përmbysëse. Nuk është e saktë të pohohet se kombet janë pronarë të plotë të fateve të tyre, se pronari më i lartë i tyre është vet Zoti, dhe ato asnjëherë nuk mund të jenë jashtë pushtetit të tij. Unë do të dëshiroja të vinim në përfundime më të sakta. Deri ku shtrihet dora e Zotit mbi njerëzimin? Kush i krijon Kështu është shkruar: Zoti krijon mbretërit. Ai është përkthimi që përdor Sundimtari, o Makiavel, por nuk është përkthimi i Shkrimit të Shenjtë. Zoti ka caktuar sovranitetin, por jo edhe sovranët. Dora e tij e plotfuqishme është ndalur aty, sepse pikërisht aty fillon vullneti i lirë njerëzor. Si popujve, ashtu edhe mbretërve ai ua ka lënë përgjegjësinë Domethënë, sipas mendimit tuaj, popujt disponojnë me Kini kujdes që, duke kundërshtuar këtë, mos të mohoni një të vërtetë botërisht të njohur. Kjo nuk është asgjë e re për Megjithatë, po qe se popujt i zgjedhin udhëheqësit e tyre, atëherë, ata mund edhe t'i përmbysin? Po qe se popujt kanë të drejtë ta vendosin një trajtë të pushteti që atyre u përgjigjet, kush mundet vallë t'u pengojë që atë edhe ta Ju e përzieni të drejtën me shpërdorimin, që mund të rrjedhë nga ushtrimi i saj, parimet me zbatimin e tyre; këto janë dallimet themelore, për të cilat ne s'mund të merremi dot vesh. Mos shpresoni fare se do të më shpëtoni nga dora. Unë po ju kërkoj përfundime logjike, e ju, m'i mohoni, po deshët. Unë dua të di se a kanë popujt të drejtë, sipas parimeve tuaja, t'i Po, në raste skajore, ose për arsye të drejta. Po kush do të gjykojë për ato raste skajore dhe për Po kush tjetër, pos popujt? Pse, mos ka ndodhur vallë ndryshe që nga fillimi i kësaj bote? S'ka fjalë se aty kemi të bëjmë më një dënim të tmerrshëm, por shpëtimtar dhe i Sistemi juaj ka vetëm një të keqe; ai supozon pagabueshmërinë e arsyes së shëndoshë të popujve; mirëpo, vallë a nuk kanë edhe popujt, sikurse njerëzit, pasionet e tyre, Edhe popuj dënohen, po qe se gabojnë. Dënohen me fatkeqësinë e përçarjes, anarkisë, e bile Posa përmendët fjalën despotizëm, a shihni se prapë po Kjo vërejtje nuk i ka hije gjenisë tuaj të madhe, Makiavel. Pa më thoni, pra, ju lutem, si do të vepronit ju për organizimin e despotizmit tek ata popuj ku e drejta publike mbështetet kryesisht mbi lirinë, ku morali dhe religjioni i zhvillojnë të gjitha lëvizjet në një drejtim të vetëm, te kombet krishtere që jetojnë nga tregtia dhe industria, te shtetet ku jeta politike zhvillohet para syve të shtypit i cili ndriçon skajet më të errëta të pushtetit; përdorni të gjitha burimet e imagjinatës tuaj të fuqishme, kërkoni, sajoni, dhe po qe se ia arrini ta zgjidhni këtë çështje, unë do të pajtohem me ju se është mposhtur Kini kujdes, po me ofroni një lojë të bukur. Mund t'ju Despotizmi juve çdoherë ju del parasysh në trajtat e vjetruara të monarkizmit oriental, kurse unë nuk e kuptoj ashtu: në shoqëritë e reja, duhet përdorur edhe mënyra të reja të sjelljes. Sot, për të qeverisur, nuk është më e nevojshme të bëhen padrejtësi të rënda, t'i pritet koka armikut, ose t'u rripet lëkura shtetasve me çka kanë. Jo, vdekja, grabitja dhe mundimet trupore luajnë një rol mjaft të parëndësishëm në politikën e S'ka dyshim, pranoj se ndjej njëfarë admirimi ndaj qytetërimeve tuaja në trajtë cilindrash dhe gypash, mirëpo unë, më besoni se mbaj hapin me këtë shekull; fuqia e doktrinave për të cilat është lidhur emri im qëndron në përshtatshmërinë e tyre ndaj çdo kohe dhe ndaj çdo situate. Makiaveli sot ka nipër që e dinë çmimin e mësimeve të tij. Mendojnë se jam i moçëm, kurse unë çdo ditë bëhem më i ri në tokë. Dëgjomëni dhe gjykoni vet. Sot nuk është aq e rëndësishme të dhunohen njerëzit por të çarmatosen ata. Parimi sekret i qeverisjes qëndron në dobësimin e opinionit publik, deri në atë shkallë sa që ai të bëhet plotësisht i çinteresuar ndaj ideve dhe parimeve me të cilët sot kryhen revolucionet. Në të gjitha epokat, si popujt ashtu edhe njerëzit janë kënaqur me fjalë. Pothuajse se çdoherë kënaqen me pamjen e jashtme: më tepër ata nuk kërkojnë. Andaj mund të krijohen institucione të rreme që u përgjigjen fjalëve dhe ideve gjithashtu të rreme; nevojitet talent për t'ua rrëmbyer partive këtë frazeologji liberale, me të cilën ato armatosen kundër qeverisë. Me atë duhet ngopur popujt deri në lodhje, deri sa të ndjejnë krupë. Sot shpesh përmendet fuqia e opinionit publik, kurse unë do t'ju vërtetoj se ai mund të shprehë atë që duam ne, po qe se i njohim mirë energjitë e fshehta të pushtetit. Ku dëshironi të dilni me këto fjalë që ne vetë përmbajnë Po qe se Monteskieu i urtë dëshiron që ndjenjat t'i vë në vend të politikës, ndoshta këtu duhet të ndalem; nuk kisha ndërmend të kaloja në fushën e moralit. A më lejoni t'jua them se si do ta kisha zgjidhur unë këtë problem? Ndërgjegjja juaj mund të ngelë e pastër po qe se qëndrimet e mia i merrni si një Më lejoni t'jua tregoj rrethanat themelore me të cilat sundimtari i sotëm shpreson se mund ta forcojë pushtetin e vet. Para së gjithash ai duhet të përpiqet që t'i shkatërrojë partitë, që t'i shpërbëjë forcat e bashkuara, kudo që të jenë, dhe ta bëjë të pamundshme nismën vetjake në të gjitha shfaqjet e saja, se kështu ai do të jep shembullin e sjelljes dhe së shpejti askush më nuk do të çohet në këmbë kundër robërisë. Pushteti absolut nuk do të jetë me fatkeqësi, por do të shndërrohet në nevojë. Shumica e këtyre rezultateve mund të arrihet me një organizim të thjeshtë të policisë dhe administratës. Duke qenë burrë shteti, të gjitha urdhëresat e mia dhe të gjitha dekretet e mia do të çojnë vazhdimisht drejt një qëllimi të vetëm: drejt asgjësimit të forcave kolektive dhe vetjake dhe drejt zhvillimit të pakufizuar të mbisundimit të shtetit, duke shndërruar sundimtarin në mbrojtës, shtytës dhe shpërblyes të një shteti. Pushteti për të cilin ëndërroj unë duhet t'i tërheqë drejt vetes të gjitha forcat dhe talentet e qytetërimit, në gjirin e të cilit ekziston. Ai duhet të rrethohet nga publicistët, avokatët, këshilltarët, njerëzit që i njohin deri në imtësi të gjitha sekretet, të gjitha fushat e jetës shoqërore; të cilët i flasin të gjitha gjuhët, të cilët e kanë studiuar njeriun në të gjitha rrethanat. Ata duhet të sillen nga të gjitha vendet, s'ka rëndësi se prej ku, se njerëzit e tillë bëjnë shërbime jashtëzakonisht të rëndësishme me ndihmën e sjelljeve të shkathëta që i zbatojnë në politikë. Pranë tyre nevojiten ekonomistët, bankierët, industrialistët, kapitalistët, projektuesit, milionerët, sepse në fund të fundit çdo gjë do të zgjidhet me ndihmën e shifrave. Do t'ju bëj vetëm një vërejtje: përdorimi i të gjitha atyre mjeteve supozon ekzistimin e pushtetit absolut, kurse unë ju pyeta saktësisht se si mundeni ta vendosni atë pushtet në shoqëritë politike që mbështeten mbi institucione liberale. Unë këtu shqyrtoj hipotezën e cila është më e kundërshtueshmja, shqyrtoj rastin e shtetit të formuar në republikë, sepse në një trajtë të ngjashme pushteti do të hasë në kundërshtim, që duket i papërballueshëm, si nga idetë, ashtu edhe për nga zakonet, ligjet. A ju konvenon kjo hipoteze? Unë nga ana juaj pranoj shtetin në çfarëdo trajte, të madh apo të vogël; dhe e paramendoj të pajisur me të gjitha institucionet që ia garantojnë lirinë dhe po ju bëj një pyetje: a besoni se mund të ekzistojë pushtet që do të ishte i mbrojtur nga çfarëdo grushti apo nga ajo që sot quhet grusht shteti? Jo, kjo është e vërtetë, por së paku do të pajtoheni me mua se një ndërmarrje e tillë do të ishte posaçërisht e vështirë në shoqëritë politike bashkëkohore, ashtu siç janë të Pse a thua? A nuk janë shoqëritë e tilla, si çdoherë, pre e mbikëqyrjes? A nuk ekzistojnë kudo elemente të luftës qytetare, Një pretendues mund ta turbullojë shtetin, në rregull; partia e tij do të ngadhënjejë, pajtohem; pushteti do të kalojë në duar të tjera, dhe kaq; mirëpo e drejta publike dhe vet themeli i institucioneve mbeten të pandryshuar. Ndryshimi i pushtetit nuk A është e mundshme të keni një iluzion të tillë? A mund të pajtoheni, për një çast, me suksesin e një grusht shteti kundër pushtetit ekzistues? Të shikojmë atëherë mirë se në çfarë pozite do të gjendem unë. Unë menjëherë do të zhduk çdo pushtet tjetër përveç pushtetit tim. Po qe se institucionet që akoma janë në këmbë mund të më paraqesin ndonjë pengesë, ato pengesa mund të jenë vetëm formale. Në të vërtetë, unë nuk do t'i shkatërroj drejtpërsëdrejti institucionet, por do t'i godas një nga një e në mënyrë të padiktueshme dhe do ta çrregulloj mekanizmin e tyre. Do të lejoj krijimin e një legjislacioni të ri i cili me qëllim nuk do ta shfuqizojë të vjetrin, por që në fillim do ta maskojë, kurse me vonë plotësisht do ta fshijë atë. Ja pra, të themi se gjendeni në ditën e parë pas grusht Do të hartoj kushtetutën e re dhe fund. Dhe mendoni se një gjë e tillë nuk do të jetë e vështirë? Ju mendoni se mjafton dhuna për t'ia rrëmbyer një kombi të gjitha të drejtat, të gjitha arritjet, të gjitha institucionet, të gjitha parimet me të cilat ai është mësuar të jetojë? Nuk shoh fare kokëçarje nga shpallja e këtyre parimeve; bile, po qe se dëshironi, mund edhe ta shkruaj parathënien e Edhe më parë më keni bindur se jeni magjistar i madh. Për këtë nuk nevojitet asnjë magji, asgjë tjetër përveç Por si do t'ia arrini që mos t'i zbatoni ato parime, po qe se i përmendni që në parathënien e kushtetutës suaj? Kini kujdes, unë ju thash se do t'i shpallja ato parime, mirëpo, nuk ju thashë as se do t'i shkruaj dhe as se do t'i Nuk do të bëja asnjë përmbledhje: do të kufizohesha që popullit t'i deklaroj se i njoh dhe konfirmoj parimet e mëdha të S'mund ta kapë kuptimin e fshehjes së tillë të gjërave. Po qe se do t'i numëroja shprehimisht ato të drejta, liria ime e veprimit do të kufizohej nga ato që unë do t'i shpallja; gjë që nuk dëshiroj. Duke mos i përmendur fare, duket sikur unë i njoh të gjitha, kurse asnjë nga ato nuk e jap posaçërisht; kjo do të më ndihmojë më vonë që t'i hedh poshtë, nëpërmjet përjashtimeve, ato që do të më duken të rrezikshme. Po qe se mund të rrezikohet pushteti im, atëherë mund të rrezikohet vetëm nga grupet kryengritëse. Nga ata unë mbrohem me ndihmën e dy dispozitave themelore që i kam Thirrja e popullit, e drejta që brenda shtetit të shpallet shtetrrethimi; unë jam në krye të ushtrisë, të gjitha forcat publike i kam në duar të mia, me paraqitjen e kryengritjes së parë kundër pushtetit tim, me bajoneta do ta shtypja qëndresën dhe me zgjedhje popullore, do të mund ta shuguroja autoritetin Ushtria, ai gjykatës i madh i shteteve, dora e së cilës asnjëherë nuk i çnderon viktimat e veta. Dhe ju besoni se ai gjak nuk do të rrjedhë mbi ju? Jo, sepse në sytë e popullit sundimtari qëndron mbi shfrenimin ushtarak. Përgjegjës janë gjeneralët, ministrat, të cilët i kanë zbatuar urdhrat, të cilët e mbrojnë rendin. Domethënë, ky është akti juaj i parë i sovranitetit. Kam shkruar në "Sundimtari" një sentencë që në raste të tilla duhet të shërbeje si rregull sjelljeje: "Uzurpatorit të një shteti i duhet që vetëm njëherë ta zbatojnë vrazhdësinë që i nevojitet sigurimit të tij, në mënyrë që asnjëherë më mos t’i Të nesërmen e shpalljes së kushtetutës sime, do të shpallë një sërë dekretesh me fuqi ligjore që përnjëherë do t'i heqin ato liri dhe të drejta që janë të rrezikshme në rast se Ju keni argumente që nuk lënë vend për përgjigje. Në të vërtetë shumë mirë është zgjedhur çasti. Vendi akoma gjendet nën terrorin e grusht shtetit tuaj. Falë kushtetutës suaj, askush asgjë nuk ju ka refuzuar, meqë ju mund të merrni gjithçka. Për sa u përket dekreteve tuaja, s'ka se çka t'ju lejohet, meqë ju nuk kërkoni asgjë, kurse i merrni të gjitha. Megjithatë, diç më pak se ju në veprim. Me gjithë forcën e dorës dhe shikimit tuaj, ju pranoj se e kam të vështirë të besoj se populli nuk do të çohet në këmbë me rastin e atij grusht shteti të dytë, që ruhet rezervë dhe në prapaskenë. Populli vullnetarisht do t'i mbyllë sytë, sepse sipas hipotezës time, ai tashmë është mërzitur nga trazirat dhe synon drejt pushimit, sikur rëra e shkretëtirës pas vërshimit që pason shtrëngatën. Përndryshe mezi pres t'ju them se liritë që heq unë, premtoj në mënyrë solemne se do t'i kthej pas pajtimit të Në pritje të kësaj, ju drejtpërsëdrejti do t'i hiqni të gjitha Drejtpërsëdrejti, nuk është fjalë për një burrë shteti. Unë nuk heq asgjë drejtpërsëdrejti. Pikërisht këtu duhet që lëkura e dhelprës të qepet mbi lëkurën e luanit. Për çka do të shërbente politika po qe se në mënyrë të tërthortë nuk do të arrihej qëllimi që nuk mund të arrihet me rrugë ligjore? Me sa vërej, po hyjmë në një fazë të re. Në "Frymën e ligjeve" ju plot mençuri vëreni se fjala liri paraqet një fjalë të cilës i vishen kuptime mjaft të ndryshme. Flitet se në librin tuaj mund të lexohet edhe kjo fjali: "Liria është e drejta për të bërë atë që lejon ligji." Mua më përgjigjet ky përcaktim i cili më duket i saktë, dhe mund t'ju siguroj se ligjet e mia do të lejojnë vetëm atë që Nuk do të hidhërohesha fare po qe se më tregoni se si do të mbroheni nga shtypi. Si do ta heshtni atë? Në fakt unë nuk kam ndër mend t'i frenoj vetëm Fjala është për të gjitha ato që shtypen. Së shpejti ju do të ma rrëmbeni sepse me të gjitha Çfarë dobie ka t'u shmangesh sulmeve të shtypit, po qe se pastaj bëhesh objekt i sulmeve të librave? Mirë, atëherë t'ia fillojmë nga gazetaria. Po qe se do të kisha pasur ndër mend që thjesht dhe pastër t'i zhdukja gazetat, në mënyrë të pakujdesshme do ta ngacmoja ndjeshmërinë publike, të cilën është çdoherë rrezik ta provokosh botërisht. Unë do të shpall dekret që në të ardhmen asnjë gazetë mos të mund të themelohet pa autorizimin e qeverisë. Kështu, nuk e keni të vështirë të merrni me mend se të gjitha gazetat që do të jenë të autorizuara në të ardhmen, në fakt nuk do të jenë gjë tjetër veçse organe të devotshme ndaj Shyqyr Zotit, gazetat që diçka mendojnë, do të mund të Unë i sulmoj të gjitha gazetat e tanishme dhe të ardhshme me ndihmën e masave tatimore të cilat kanë për t'ua vënë drynin të gjitha ndërmarrjeve reklamuese, mu ashtu si Me habi mund të konstatoj se në sistemin tuaj nuk sulmohet gazetari, por sulmohet gazeta, me shkatërrimin e së cilës humbin edhe interesat që janë tubuar rreth saj. Le të tubohen gjëkund tjetër, s'mund të bëhet tregti me Kanë për t'u menduar dy herë para se ta shqetësojnë Po qe se nuk mund të luftojnë kundër jush me ndihmën e gazetave përbrenda atëherë kanë për të luftuar me anën e gazetave nga jashtë. Do të fusin gazeta dhe shkrime Shtetasit e mi të cilët nga vendet e huaja kanë shkruar kundër qeverisë sime, me kthimin e tyre në vend, do të ndiqen e gjykohen. Është poshtërsi e vërtetë që në botën e jashtme dikush të shkruaj kundër pushtetit të vetë. Megjithatë për gjëra të tilla ka për të shkruar shtypi i Supozoj se do të sundoj me një vend të madh. Më besoni se vendet e vogla që do të gjenden në kufijtë e mi do të jenë tepër të frikësuara. Unë do t'i detyroj të sjellin ligje të tilla që kanë për t'i ndjekur shtetasit e tyre, në rast se ata e sulmojnë qeverinë time nëpërmjet shtypit ose ndryshe. Tani shoh se kam pasur të drejtë që në "Frymën e ligjeve" kam shkruar se kufijtë e një tirani duhet të shkatërrohen. Sipas fjalëve të Benzhamen Konstan-it [Benjamin Constant], mbretërinë tuaj do ta shndërroni në një ujdhesë ku njerëzit nuk kanë për të ditur se çka ndodh në Evropë, kurse kryeqytetin do ta shndërroni në një ujdhesë tjetër ku nuk do të Nuk dëshiroj që mbretërinë time ta shqetësojnë zhurmat Pjesa e dytë e detyrës sime. E dini se çfarë ka për të bërë qeveria ime? Do të shndërrohet në gazetar; në gazetari të mirëfilltë. Do të caktoj disa gazeta, të cilat do ta paraqesin atë që ju e quani opozitë. Po qe se opozita do të ketë dhjetë gazeta, unë do të kem njëzet. Po qe se ajo do të ketë njëzet, unë do të kem dyzet, po qe se do të ketë dyzet, unë do të kem tetëdhjetë. Në fakt, kjo është punë e thjeshtë. Jo edhe aq sa mendoni ju, sepse masat nuk duhet të dyshojnë në këtë taktikë. Opinioni publik vetvetiu do të largohej nga gazetat që botërisht do ta mbronin politikën time. Gazetat që do t'i jenë besnike pushtetit tim kam për t'i ndarë në tri-katër kategori. Në radhë të parë do t'i vë gazetat që do të jenë të ngjyrosura me një zyrtarizëm të hapet. Mirëpo, ua tërheq vëmendjen se nuk do të kenë mu ato gazeta ndikimin më të madh mbi opinionin publik. Në radhë të dytë do t’i vë gazetat që do të kenë vetëm karakter zyrtar dhe që do të kenë për detyrë që rreth qeverisë sime t'i tubojë ato masa njerëzish të vakët dhe indiferentë që pa çarë fare kokën pranojnë atë që është vendosur, mirëpo nuk shkojnë me larg në besimin e tyre Secilit opinion, secilës parti do t’ia caktoj një gazetë. Kështu, do të kem një organ aristokratik në partinë aristokratike, një organ republikan në partinë republikanë, një organ revolucionar në partinë revolucionare, një organ anarkist në partinë anarkiste. Të gjithë do të jenë në partinë time, pa e ditur Kursejeni kokën se akoma nuk keni ardhur deri në fund. Gjithë është punë organizimi. Për shembull, nën emrin e degës së botimeve dhe shtypit do të themeloj një qendër aksionesh të përbashkëta ku do të merren udhëzimet dhe nga ku do të jepen sinjalet. Kështu, ata që nuk do të jenë në dijeni të plotë të këtij kombinimi, do të shohin një spektakël të çdoditshëm; do të shohin gazeta, të cilat i janë besnike qeverisë sime, por të cilat do të brohorisin, të cilat do të çojnë rrëmujë të vërtetë kundër Kjo i tejkalon kufijtë e mi, dhe asgjë më nuk kuptoj. Kini parasysh së bazat dhe parimet e qeverisë sime nuk do të sulmohen asnjëherë nga gazetat për të cilat po ju flas; ato vetëm do të zhvillojnë një polemikë, edhe atë në kufij fare të Po çfarë përparësie do të gjeni në atë? Pyetja juaj është mjaft e çiltër. Rezultati, me të vërtetë i rëndësishëm, do të jetë ai qe sa më shumë njerëz të thonë: A e shihni se jemi të lirë, se mund të flasim nën këtë regjim, të cilin në mënyrë të padrejtë e sulmojnë, i cili në vend që të shtypë, siç mund të veprojë, vuan dhe toleron. Do të ketë edhe gazeta që do t'ia lejojnë vetes liritë më të mëdha të gjuhës, mirëpo, asnjëherë nuk do t'i sulmojnë institucionet e pushtetit. Bile edhe armiqtë e qeverisë do të detyrohen t'ia shprehin respektin e Të supozojmë se në kryeqytet prapëseprapë do të ngelë një numër i konsiderueshëm gazetash të pavarura. Është e qartë se atyre do t'u jetë e pamundshme të flasin për politikë, mirëpo do të mund të zhvillojnë njëfarë lufte të parëndësishme ndaj Është e vërtetë se ju aq shumë i keni shumëzuar mjetet e represionit saqë nuk ju ngelë zgjidhje tjetër përpos grushtit. Unë as që dëshiroj të ushtroj vazhdimisht represion, por dëshiroj që me një urdhër të thjeshtë të mund të ndërpres çfarëdo diskutimi lidhur me ndonjë temë që prek pushtetin. Do t'i detyroj të gjitha gazetat që në krye të shtyllave të tyre t'i botojnë rektifikimet që do t'ua dërgojë qeveria: censura e tillë do të jetë edhe e ndershme edhe e hapët dhe njëkohësisht çdo gjë do të jetë e lirë. Dhe në këtë, vetëkuptohet, nuk do të ketë hapësirë për Qartë, diskutimi do të mbyllet me aq. Në atë mënyrë ju çdoherë do ta thoni fjalën e fundit. Gazetat e mia do të jenë çdo ditë të mbushura me fjalime zyrtare, me raporte që do t'u paraqiten ministrive ose sundimtarit. Unë jetoj në një epokë në të cilën besohet se do të mund të zgjidhen të gjitha problemet e shoqërisë, në të cilën zhvillohet luftë e pandërprerë për rritjen e mirëqenies së klasës punëtore. Këto çështje paraqesin një argëtim të këndshëm për ata që janë të ngarkuar me politikën e brendshme. Është e nevojshme që qeveritë të lënë përshtypjen se janë vazhdimisht të zëna; ata që qeverisin të duken në veprimtari të pandërprerë, në një lloj ethesh, që vazhdimisht ta tërheqin vëmendjen me risi, Në fushën e tregtisë, industrisë, artit, bile edhe të administratës, do të bëj çmos që të studiohet çdo lloje projekti, plani, kombinacioni, ndryshimi, ripunimi, përmirësimi, jehonën e të cilëve në shtyp do ta mbështesin shumë publicistë të frytshëm. Objektivi i vetëm, i pandryshueshëm, i të gjitha deklaratave të mia publike do të jetë mirëqenia e popullit. Edhe kur të flas personalisht, edhe kur t'i çoj të flasin ministrat e mi dhe shkrimtarët e mi, do të flitet vazhdimisht për madhështinë e vendit, për begatinë e tij dhe për madhështinë e misionit dhe fatit të tij. Do të flitet vazhdimisht për parimet e të drejtës moderne, për problemet e mëdha që e shqetësojnë njerëzimin. Në shkrimet e mia do të ndjehet fryma e liberalizmit më Do të jetë tejet e rëndësishme që të vihen në pah gabimet e paraardhësve të mi, të thuhet se unë ia kam arritur që t'u shmangem atyre. Ndaj regjimeve që i kanë paraprirë pushtetit tim duhet të ruhet njëfarë antipatie, bile edhe neveri, që më në fund do të bëhet i papërmirësueshëm si pendimi. Jo vetëm që një numri të konsiderueshëm gazetash do t'u jap për detyrë që pa pushim ta lartësojnë lavdinë e qeverisë sime, që të gjitha qeverive të tjera, përveç times, t'ua hedhin përgjegjësinë për gabimet e politikës evropiane, por, do të dëshiroja që një pjesë e atyre lëvdatave të duken vetëm si jehonë e gazetave të huaja, nga të cilat do të ribotohen shkrime, të rrejshme ose të vërteta, që do t'i bëjnë nderim të shkëlqyeshëm vet politikës sime. Të shfrytëzohet shtypi në të gjitha trajtat e tij, ja, ky është ligji i pushteteve që sot dëshirojnë Posa keni ndërtuar mbi bazën e shtypit një legjislacion të mrekullueshëm. I keni heshtur të gjithë zërat, me përjashtim të zërit tuaj. Ja parti memece pranë jush. A nuk frikësoheni fare Jo, sepse do të isha fare i pakujdesshëm, po qe se me një të rënë me dorë nuk do t'i çarmatosja të gjithë përnjëherë. Së pari do t'ia filloj me internimin e atyre që marrjen e pushtetin nga ana ime e kanë pritur me armë në dorë. Organizimi i shoqatave të fshehta ose të qenët anëtar i tyre do Mirë, pra, në të ardhmen, po shoqatat që kanë ekzistuar Do t'i dëboj të gjithë ata për të cilët dihet botërisht se E pse pra, pa gjykim? Vendimi i një qeverie, a nuk është vallë edhe gjykim? Në ato vende të cilat vazhdimisht janë të shqetësuara nga trazirat qytetare, paqja duhet të kthehet me ndihmën e akteve që përmbajnë rreptësi të pamëshirshme, po qe se ekziston një numër i caktuar viktimash që duhet marrë për sigurimin e qetësisë, atëherë ashtu edhe bëhet. Nuk guxoj t'ju bëj asnjë vërejtje. Megjithatë, më duket Nëse kjo i drejtohet shpirtmadhësisë time, do të shoh. Butësia juaj disi më jep qetësi. Megjithatë, ka çaste kur njeriut do t'i ngrihej gjaku në trup po t'ju dëgjonte. Pse? Unë kam jetuar fare afër Cezar Borxhias, i cili ka lënë një famë të tmerrshme dhe të merituar pas vetes. Megjithatë, unë ju siguroj se, meqë tashmë ka kaluar koha e ekzekutimeve, ai ka qenë një njeri goxha zemërmirë. E njëjta gjë do të mund të thuhej për gati të gjithë sundimtarët absolutë; në qenie ata janë të mirë, ata janë sidomos të mirë për vegjëlinë. Nuk e di se vallë mos ju dua më shumë kur shpërthen zemërimi në ju. Butësia juaj më tmerron edhe më tepër. T'i kthehemi bisedës sonë. Pra, i keni shkatërruar shoqatat e Mos nxitoni. Unë shoh njëfarë mundësie që disave nga ato shoqata t'u mundësojë një ekzistencë ligjore ose, edhe më mirë, që të gjitha t'i centralizoj në një të vetme dhe unë ta emëroj kryesorin e saj. Në atë mënyrë do t'i mbaj në dorë elementet e ndryshme revolucionare që shteti i përmban në Kështu pra do të ruheni mirë nga komplotet. Do të ishte mirë t'ju them edhe një gjë: se me ligj do të ndalohen tubimet që tejkalojnë një numër të caktuar Pse, a edhe imtësitë e tilla ju interesokan? Mirë pra, po qe se dëshironi, nuk do të lejohet tubimi i më tepër se Si ashtu? Miqtë d.m.th. nuk do të mund të hanë darkë së bashku po qe se janë më tepër se numri që cekët? Ju mjaftoi kaq për t'u alarmuar, ju shoh unë, në emër të gjallërisë gale. E pra mirë, do të munden takohen për darkë, por me një kusht: mos të bisedojnë për politikë. A do të mund të bisedojnë për letërsi? Po, por me kusht që mos të tubohen për qëllime politike Në sisteme të tilla, qytetarët e kanë vështirë të jetojnë E keni gabim, sepse këto kufizime do të vlejnë vetëm për kundërshtarët. Kuptohet vetvetiu se me këtë nuk merrem fare me rastet e kryengritësve që çohen kundër pushtetit tim, as me atentatet që kanë për qëllim ta përmbysin atë. Ato janë krime të vërteta të cilat shtypen me ndihmën e dispozitave të Nuk mjafton të themelohet një legjislacion drakonian, por duhet të gjendet edhe një administratë gjyqësore që do të dojë ta aplikojë atë, e kjo nuk është gjë e lehtë. Domethënë, ju do ta shkatërroni organizimin juridik? Unë nuk shkatërroj gjë: Unë ndryshoj dhe rinoj. Atëherë, ju do të formoni gjyqe ushtarake, të Para së gjithash, nuk do të jetë fare e nevojshme të shpallet një numër i madh ligjesh të rrepta. Shumica e tyre do të jenë akoma në fuqi nga më parë, sepse në çaste krize çdo sundimtar, detyrohen t'u drejtohet ligjeve të rrepta, nga të cilat disa ngelin dhe disa dobësohen pasi të shmanget nevoja që ka sjellë deri te shpallja e tyre. Duhet përdor edhe nga të parët edhe nga të dytët. Për sa u përket ligjeve të rrepta, zbatimi i tyre nuk do të jetë fare i lehtë, sepse në ato vende ku administrata gjyqësore është e pashmangshme, ajo vetvetiu edhe bën qëndresë gjatë interpretimit të ligjit, ndaj ushtrimit të Unë do të shpall një dekret me të cilin administrata gjyqësore, në një moshe të caktuar, do të nxirret në pension. Është në interes të rendit shoqëror që gjykatësit të jenë çdoherë në anën e pushtetit. Unë gjej pikëmbështetje atje ku sot atë e gjen edhe çdokush tjetër, në drejtësi. Drejtësia të cilës njerëzit i binden, është çdoherë drejtësia më e fortë. Unë personalisht nuk njoh asnjë përjashtim Nuk mund t'ju fsheh se ju mbetet akoma shumë për të bërë në mënyrë që të më bindni plotësisht rreth kohëzgjatjes së sundimit tuaj. Gjëja që më habit më së shumti në këtë botë, është fakti se ju për bazë keni marrë zgjedhjet popullore. Do të doja t'ju shihja se si do t'ia bëni kur të vijë koha që votimi të zbatohet edhe për emërimin e funksionarëve? Qeveria është ajo që i emëron funksionarët në të gjitha Ata të bien nën kompetencën e administratave komunale, në përgjithësi i zgjedh vet populli. Kjo mund të ndryshohet me një ligj. Në të ardhmen ata Po deputetët popullorë, mos vallë edhe ata do t'i Edhe vet e dini mirë se kjo është e pamundshme. Atëherë më vjen keq për ju, sepse po qe se lejoni që votimi të bëhet vetvetiu, nuk do të kalojë gjatë kohë dhe kuvendi i deputetëve të popullit, nën ndikimin e partive të ndryshme, do të mbushet me deputetë që do të kenë qëndrim Andaj mua në asnjë çast nuk më ka vajtur mendja të lejoj që zgjedhjet të zhvillohen vetvetiu. Këtë edhe pritja. Si do ta zgjidhni këtë çështje? Gjëja e parë është që rreth qeverisë të tubohen të gjithë ata që dëshirojnë ta përfaqësojnë vendin. Kandidatëve do t'ua imponoj betimin solemn. Këtu nuk bëhet aspak fjalë për ndonjë betim që do t'i jepet popullit, ashtu siç kishin ndër mend revolucionarët tuaj të 89-shit. Unë dua betim besnikërie ndaj Por meqë në politikë ju nuk druani fare se mund t'i lëndoni njerëzit tuaj, si mund të shpresoni se për këtë çështje njerëzit do të tregohen me më shumë skrupuj se ju vet? Unë llogaris pak ndërgjegjen politike të njerëzve, llogaris fuqinë e mendimit. Betimi që unë do ta imponoj do t'u paraprijë zgjedhjeve dhe nuk do t'i pasojë ato. Në atë mënyrë do të jetë fare e paarsyeshme që nga unë të kërkojnë zgjedhje po qe se paraprakisht nuk është vendosur që të më shërbejnë mua. Si bartës i tërë pushtetit që më është besuar nga populli, në fakt, unë jam përfaqësuesi i tij i vërtetë. Ato që i dua unë, i do populli, ato që i bëj unë, i bën populli. Unë do të befasohesha pa masë po qe se në këtë sistem do të dilnin zotësi dhe talente të shumta. Rendit publik ka më pak nevojë për njerëz të talentuar sesa për njerëz që i janë besnik pushtetit. Zotësia e madhe është përqendruar mbi fronin e sundimtarit dhe mbi ata që e rrethojnë, gjetkë ajo është e kotë. Duhet të arrijmë deri te ajo që në shtet mos të mbetet kush tjetër përveç proletariatit, disa milionerëve dhe ushtarëve. Megjithatë, unë vërej rreth jush gjëra që ende nuk i keni prekur: kleri, universiteti, avokatët. Sidoqoftë, më duket se mes tyre fshihen rreziqe më të mëdha se sa duken. Për sa i përket universitetit, jam deri diku i kënaqur me gjendjen aktuale të gjërave. Në të vërtetë, edhe vet e dini se sot universitetet nuk janë të organizuara si dikur. Ato pothuajse kudo kanë humbur autonominë e tyre dhe nuk janë gjë tjetër veçse një institucion publik në shërbim të shtetit. Kështu që, siç u thashë edhe më parë, ku është shteti, aty është edhe sundimtari; ai ka në dorë drejtimin moral të enteve publike; pikërisht nëpunësit e tij e frymëzojnë rininë. Drejtuesit si edhe anëtarët e këshillit mësimdhënës në të gjitha nivelet i emëron qeveria, ata varen nga ajo dhe mjafton kështu. Por një gjë nuk do e lë pa e bërë: në studimet e drejtësisë kam do ta ndaloj Me siguri keni arsye për ta bërë një gjë të tillë. Nuk dua që të rinjtë me të dalë nga shkolla të merren me politikë mbrapsht; që, me të mbushur tetëmbëdhjetë vjet, të përzihen në hartimin e kushtetutave, ashtu siç merren me shkrimin e tragjedive. Gjeneratat që lindin gjatë sundimit tim duhet të edukohen me respekt ndaj institucioneve ekzistuese, me dashuri ndaj sundimtarit. Do të dëshiroja që sa të jem gjallë nëpër shkolla të mësohet historia e sundimit tim. Me fjalë të tjera, kështu do t’ju bëhet pareshtur apologji. Është e qartë se nuk do të lejoj të më përçmojnë. Duhet gjithashtu të reagohet kundër arsimit të lirë. Universitetet në vete fshehin një armatë të mirëfilltë profesorësh që duhet shfrytëzuar jashtë mësimit, për propagandimin e doktrinave të mira. Do t'u mundësoj të mbajnë ligjërata të lira në të gjitha Thënë ndryshe, ju për vete do t'i rrëmbeni shkëndijat e Nejse, të kalojmë në një temë tjetër. Ju ma tërhoqët vërejtjen për avokatët. Unë e kam mirë parasysh se kjo shtresë do të jetë vatër e ndikimeve të pandërprera armiqësore ndaj pushtetit tim. Ai profesion zhvillon karaktere të ftohta dhe këmbëngulëse, ju Monteskie e dini këtë edhe më mirë se unë sepse unë nuk harroj se gjendem përballë pasardhësit të atyre zyrtarëve të mëdhenj gjyqësor të cilët me aq shkëlqim kanë mbështetur fronin mbretëror në Francë. Dhe të cilët janë treguar tejet të bindshëm në regjistrimin e dekreteve, kur me to shkelnin ligjin e shtetit. Në atë mënyrë ata edhe vet e kanë përmbysur shtetin. Nuk do të lejoj që ligjëratat e mia të drejtësisë të shndërrohen në kuvende ku avokatët, falë paprekshmërisë së togës së tyre, do të merren me politikë. Do të shpallë një dekret me të cilin avokatët do të detyrohen që licencën për ushtrimin e detyrës së Është më se e vërtetë se masat më të urrejtshme mund të ndihmohen me gjuhën e arsyes. Të shohim tani, çka do të bëni me klerin? Ruajuni nga prifti: ai varet vetëm nga Zoti, kurse ndikimi i tij ndjehet kudo, si në tempull, ashtu edhe në familje dhe në shkollë. Ju s'mund t'i bëni gjë atij: hierarkia e tij nuk është e juaja, ai i nënshtrohet një kushtetute që nuk pritet as me ligj e as me shpatë. Po qe se sundoni një popull katolik dhe klerin keni për armik, herët apo vonë do të vdisni, bile edhe sikur tërë populli ta kishit në anën tuaj. Popujt krishterë çdoherë do t'i shmangen despotizmit, sepse krishterimi e ngre dinjitetin e njeriut tepër lart që atë të mund ta lëndojë despotizmi. Mos harroni se fjala e krishterimit është fjalë e lirisë. Nuk e kam qartë nga ju pëlqyeka aq shumë që priftin ta bëni apostull të lirisë. Kurrë nuk kam parë një gjë të tillë: as në lashtësi dhe as në kohërat e reja. Te priftërinjtë unë çdoherë kam gjetur mbështetjen e natyrshme të pushtetit absolut. Kleri duhet të më mbështesë, se parimet e mia të pushtetit janë në përputhje me parimet e tij. Kurse, po qe se ndodh që ai të tregohet kundërshtar, po qe se shfrytëzon ndikimin e vet për të nisur luftë të fshehtë kundër pushtetit tim. Brenda kishës mund të shkaktoj një skizmë që do t'i këpuste të gjitha lidhjet e klerit me Romën. Pse mos të jetë kryesuesi i pushtetit politik njëkohësisht edhe në krye të pushtetit religjioz? Pse sundimtari mos të jetë edhe papë? Misioni im si sundimtar katolik është pikërisht ta mbroj kishën. Mjafton që Selisë së Shenjtë t'ia tregoj gjendjen morale të popullit tim dhe t'i them Shën Pjetrit: „Unë ju mbështes, unë do t'ju shpëtoj, këtë e kam për detyrë, por së paku mos më sulmoni, më mbështetni me ndikimin tuaj moral". Fizionomia juaj e sundimtarit bëhet gjithnjë e më e qartë. Meqë e paraqitët portretin tuaj, me siguri keni edhe të tjera vese dhe virtyte, që do t'ia lejoni vetes. Kini ju lutem mëshirë ndaj njerëzve të dhënë pas epsheve. Pasioni ndaj grave mund ta shtrëngojë një sundimtar më tepër se çka mendoni ju. Henriku i Katërt një pjesë të popullaritetit të vet ia ka pasur borxh papërmbajturisë së vetë. Njerëzit janë asisoj sa që u pëlqen vesi i tillë i atyre që i sundojnë ata. Këto ide janë franceze dhe mendoj se nuk ka arsye që ato mos t'i pëlqejnë autorit të Letrave Persiane. Njeriu mund të jetë njëkohësisht serioz dhe galant, këtë e keni dëshmuar ju. Mund t'ju garantoj se në mbretërinë time nuk ka për të sunduar mërzia. Popullit do t’i dhuroj spektakle dhe ceremoni madhështore, do të ndërtoj pallate, do t'u ofroj mikpritje mbretërve, do të sjell ambasadorë nga vendet më të largëta Nuk më lejohet që të thellohem në shqyrtime tejet të njëanshme, mirëpo mirësjellja më e madhe e sundimtarit ka për qëllim ta bëjë për vete simpatinë e pjesës dërmuese të Tani kaluat në poezi. Ashtu siç mund t'ju prek çdo gjë, a Po. A më lejoni t'ju paraqes disa detaje rreth organizimit Do t'ia filloj me krijimin e një ministrie të policisë, që do të jetë ministria kryesore dhe do të përfshijë shumë shërbime me të cilat unë do ta pajis pushtetin tim. Përndryshe, në kuadër të ministrive të tjera do të organizoj shërbime përkatëse, shumica e të cilave do të shkrihen pa zhurmë në ato që ju sot i quani ministri të punëve të brendshme dhe ministri të punëve të jashtme. Mbase e keni plotësisht të qartë se nuk më intereson fare diplomacia por vetëm mjetet e nevojshme për të garantuar sigurimin tim, të jashtëm e të brendshëm. Asgjë nuk është më e vlefshme se sa jeta e sundimtarit. Nga policia unë do të krijoj një institucion aq madhështor sa që në zemër të perandorisë sime njëra gjysmë e popullsisë do ta shohë gjysmën tjetër. A nuk e prekni kështu edhe lirinë vetjake? Unë e respektoj lirinë vetjake, mirëpo nuk do të përmbahem që në at drejtim të bëj disa ndryshime të vyeshme Kush e cakton, në të vërtetë, lirinë vetjake në shtetet Kolegji gjykues, i cili me numrin dhe pavarësinë e vet Si mendoni ju që drejtësia të veprojë shpejt gjatë burgosjes së kriminelëve përkundër plogështisë së vendimeve të E kam për ata që vrasin, vjedhin, që bëjnë kundërvajtje të dënueshme me ligj. Këtij juridiksioni duhet t'i jepet uniteti i aksionit për çfarë edhe ka nevojë: kolegjin tuaj unë e zëvendësoj me një gjykatës të vetëm i cili është i ngarkuar të Por këtu nuk bëhet fjalë për kriminelë, me një dispozitë të tillë ju rrezikoni lirinë e gjithë qytetarëve. Së paku bëni një lloj dallimi në vet titullimin e aktpadisë. Pikërisht atë unë nuk dua ta bëj. Vallë ai që ndërmerr diçka kundër pushtetit a nuk është po aq ose bile edhe më tepër fajtor se ai që kryen një vepër penale ose një kundërvajtje të rëndomtë? Çka i shtyn njerëzit të merren me politikë? Jo. Duhet bërë dallimi midis kundërvajtjes ndaj të drejtës së përgjithshme dhe kundërvajtjes politike. Po qe se dënimi i rreptë dhe i ashpër është gjë e pashmangshme, atëherë atë duhet kompensuar me përpikëri. Në ushtri, në administratën publike, në të gjitha shërbimet publike, do të mund të shkohet përpara në bazë të dallimeve, nuancave të mendimit dhe sipas nivelit të besnikërisë ndaj udhëheqjes sime. Mbetët pa fjalë. Legjislacioni juaj i brendshëm është i paqortueshëm. Pasi që vjen nga goja juaj, ky kompliment po më prek në Ju ngelë të zgjidhni problemin më të vështirë. Kjo çështje nuk është fare e huaj në mes të preokupimeve të mia. Më kujtohet, ju kam thënë një herë se gjithçka, në fund të fundit, do të zgjidhet me shifra. Shumë bukur, por në këtë lëmi ka për t'ju kundërshtuar Ju po më shqetësoni, sepse unë i takoj një shekulli që ka qenë barbar në fushën e ekonomisë politike dhe fare pak kuptoj Kurse unë nuk di gjë për mjetet për ekzistimin e pushtetit absolut në shoqëritë bashkëkohore. Sot lufta nuk u sjell më asnjë leverdi atyre që e zhvillojnë atë. Ajo i shkatërron edhe ngadhënjimtarët edhe të mundurit. Ja pra një burim të ardhurash që ju ka dalë dorës. Ju mbeten tatimet. Si bazë aksioni unë kam proletariatin, masa e të cilit nuk posedon asgjë. Tatimet shtetërore pothuajse nuk e prekin fare atë dhe unë do të bëj ashtu që fare mos ta prekin. Masat tatimore kanë fare pak të bëjnë me klasën punëtore; ato nuk Ju keni për qëllim që t'i çoni të paguajnë ata që posedojnë, sipas dëshirës së atyre që nuk posedojnë. Në të vërtetë kjo as që është e vërtetë, sepse në shoqërinë e sotme, nga pikëpamja ekonomike, nuk ka as të pasur, as të varfër. Këtë përgjon borgjezi i së ardhmes, në sajë të ligjit të punës. Është gabim i madh të besosh se proletariati mund të ketë dobi nga cenimi i prodhimtarisë. Duke i varfëruar me ligje tatimore ata që posedojnë, mund të krijohen vetëm situata artificiale dhe me kohë, do të varfërohen edhe ata që Pse, a nuk i është e rezervuar, formalisht, në shtete kushtetuese kjo aftësi sundimtarit, që me urdhëresë mund të hapë kredi plotësuese ose të jashtëzakonshme? Por me kusht që ato urdhëresa të shndërrohen në ligj gjatë mbledhjes se dhomave të Kuvendit. Nevojitet miratimi i Ato mund të miratohen pasi të jenë bërë shpenzimet. Për fat të keq shpenzimi nuk mund të bëhet pa Atëherë qenka e pamundshme të sundohet. Bile si duket, edhe është e pamundshme. Pranoj se më tmerruat fare me këtë bisedë financiare, por ta lëmë atë mënjanë. Pas një grusht shteti, a është vallë i pashmangshëm edhe grusht shteti financiar? Ditën e parë pas ardhjes sime në pushtet, as që do të bëhet fjalë për votimin e buxhetit. Unë buxhetin do ta dekretoj në mënyrë të jashtëzakonshme, në mënyrë diktatoriale do t'i hapë kreditë e nevojshme dhe këto të fundit ka për t'i miratuar këshilli im Që nga viti që pason do të kthehem në kornizat e ligjshmërisë. Po qe se paraardhësit e mi kanë sjellë ligje, atëherë Jam duke ju dëgjuar me të vetmin qëllim që deri në fund ta dëgjoj mendimin tuaj të çuditshëm. Unë do t'i rruaj parimet themelore të së drejtës publike. Këtu, si kudo, çdo gjë bazohet mbi zgjedhjet popullore. Përveç kësaj, edhe në fushën e financave ekzistojnë fraza stereotipe të cilat bëjnë përshtypje të madhe mbi popullin, e qetësojnë dhe e inkurajojnë atë. Andaj, gjatë prezantimit të shkathët të ndonjë borxhi, thuhet: „Kjo shumë nuk është fare e tmerrshme, ajo është normale dhe në pajtim me buxhetin e mëparshëm, shuma e huajës pa mbulesë nuk ka asgjë shqetësuese". Taksapaguesi shqetësohet më pak nga shpërpjesëtimi i buxhetit po qe se ndokush ia përsërit gjërat në mënyrë të besueshme. Po qe se prishet baraspesha e buxhetit dhe po qe se për vitin që vjen duam ta përgatisim opinionin publik për ndonjë zhgënjim financiar, atëherë, në raport, që më parë thuhet se vitin e ardhshëm deficiti do të jetë vetëm kaq e kaq. Po qe se deficiti del më i vogël se sa është paraparë, atëherë kjo paraqitet si fitore e vërtetë; po qe se është më i madh, atëherë thuhet: „Deficiti doli më i madh se parashikimet, mirëpo vitin e kaluar ai arriti një shumë akoma më të lartë. Sidoqoftë, situata është më e mirë, sepse është harxhuar më pak dhe jemi ballafaquar me rrethana jashtëzakonisht të vështira. Mirëpo, vitin që vjen, rritja e të ardhurave sipas të gjitha gjasave do të lejojë të arrihet baraspesha që aq kohë përpiqemi ta arrijmë; huaja do të zvogëlohet, kurse buxheti do të baraspeshohet në mënyrë të volitshme. Mund të shpresojmë se ky përparim do të vazhdojë edhe në të ardhmen, duke përjashtuar rrethanat e jashtëzakonshme, dhe se baraspesha do të bëhet e zakonshme për financat tona, ashtu siç kërkon edhe rregulli". Përqeshja juaj ka diçka të skëterrshme në vete. Mirë pra. Ju keni në duar fuqinë më të madhe të kohës moderne, paratë. Me siguri se do të bëni vepra të mëdha. Ky do të jetë rast që më në fund të tregoni se edhe e keqja ka një të Mirëbërësia ime më e madhe do të jetë ajo se popullit do t'ia dhuroj paqen e brendshme. Të mirët do të inkurajohen, kurse të ligët do të dridhen. Unë ia kam kthyer lirinë, dinjitetin dhe fuqinë shtetit, që para ardhjes sime në fuqi ishte plotësisht i Pasi të keni ndryshuar kaq shumë gjëra, vallë a nuk do të arrini deri atje sa që ta ndryshoni edhe kuptimin e fjalëve? Frymës ndërmarrëse unë do t'i jap një hov të çuditshëm. Vështrimit do t'i hapë rrugë të reja dhe deri atëherë të panjohura. Pushteti im do të lirojë edhe disa të tjerë nga hallkat e veta. Disa veprimtari kam për t'i çliruar nga kufizimet ligjore: kasapët, bukëpjekësit dhe ndërmarrësit e teatrove do të jenë të Të lirë për të pjekur bukë, të lirë për të shitur mish dhe të lirë për të organizuar shfaqje teatrale, pa kërkuar leje nga A nuk keni gjë më të mirë për të më mësuar? Unë vazhdimisht do të merrem me fatin e popullit. Qeverisni sa më pak dhe populli nuk do të kërkojë asgjë nga ju sepse nuk do t'i jeni fare i nevojshëm. Do të bëj gjithçka për përmirësimin e kushteve materiale të punëtorëve fizikë. Masa e punëtorëve që do të jetë në duart e mia, nuk duhet të kthehet kundër meje po qe se një ditë ngelë pa bukë. Do të ndërtoj godina të mëdha nëpër gjithë vendin, dhe si rezultat, do të arrijë që ta rrallojë hapësirën ku mund të jetojë zejtari, që ata të shpërngulen në lagjet e jashtme të qytetit dhe që së shpejti edhe ato t'i braktisin, sepse shtrenjtësia e jetesës do të rritet me rritjen e qirave të banesave. Në kryeqytetin tim nuk do të mund të banojnë ata që jetojnë nga puna e përditshme. Unë do të ndërtoj qytete të mëdha ku qiratë do të jenë të ulëta dhe ku masat e popullit të Në godinat e panumërta që do t'i ndërtoj duhet të skalitet emri im. Stema i me, shenjat e mia duhet të vendosen kudo. Portreti im duhet të vendoset nëpër të gjitha entet Jo pranë, por përballë, sepse pushteti i sundimtarit është përfytyrimi i pushtetit hyjnor. Festa ime do të jetë festë e popullit. Qëllimet e mia janë të padepërtueshme edhe për më të afërmit e mi. Në atë aspekt do të jem si Aleksandri i Gjashtë dhe si Cezar Borxhia, për të cilët në oborrin romak në mënyrë proverbiale thuhej, për të parin se „nuk e bënte asnjëherë atë që thoshte", kurse për të dytin, se „nuk e thoshte asnjëherë atë që bënte". As që mund ta merrni me mend se çfarë prestigji i jep sundimtarit aftësia e tillë e transformimit. Po qe se ajo është e shoqëruar nga forca e veprimit, atëherë ai është i rrethuar nga një respekt besëtytë, këshilltarët e tij do të pyeten në mes veti se çfarë do të del nga goja e tij, kurse populli nuk do të ketë besim në askënd tjetër, përveç se në të. Në sytë e popullit sundimtari mishëron Perëndinë, rrugët e së cilës janë të panjohura; virtytin, aq më tepër, lirinë. Ashtu siç mishëron edhe revolucionin, përparimin, frymën moderne. Nuk them të më duan, por them të përkulen përpara meje, që populli të më adhurojë, të ndërtojë altarë për mua po qe se dëshiroj. Unë jam njëri nga mbretërit e Egjiptit, jam Faraoni, Kiri, Sardanapali, shpirti i popullit çel si lule kur kaloj unë. Kur të mundojnë ndonjë fatlig, ai do të thotë: „Sikur ta dinte mbreti!" Do të më përmendin si zot. Në fatkeqësi, në zjarr, kam për të ardhur, populli do të gjunjëzohet përpara këmbëve të mia, ai do të më bartë edhe mbi krahë, sikur Zoti t'i dhuronte Kjo nuk do t'ju pengonte që ta shkatërroni me topa edhe për shenjën më të vogël të qëndresës. Kjo është e vërtetë, por nuk ka dashuri pa vrazhdësi. Ushtrimi i pushtetit është gjë e mrekullueshme. Në këto kushte do të sundoj dhjetë vjet, pa ndryshuar gjë në ligjet e mia. Ky është i vetmi çmim që duhet paguar për suksesin përfundimtar. Asgjë, absolutisht asgjë nuk duhet të ndryshohet gjatë kësaj periudhe. Mburoja mbi gjoksin e popullit tim duhet të jetë prej hekuri dhe plumbi. Dhe ja se çfarë ka për të thënë ai: „Nuk kemi gjë tjetër përveç asaj që meritojmë: të vuajmë". Atëherë do të vijë koha për lirimin e shtrëngesave, për kthimin e lirisë. Populli do t'ju përgjigjet: „Mbajeni atë që keni Sa mirë që vërej urrejtjen e pamëshirshme të partive. Mos u jepni gjë kundërshtarëve tuaj politikë, asgjë, as edhe Jo, Makiavel, asgjë, asgjë, viktima nuk merr mirësi nga Çka duhet bërë në politikë për t'iu shmangur çdo rreziku nga shpërthimi i mundshëm? Syçelësia e padukshme. Ashtu do të jetë. Unë nuk do t'ia kthej disa liri të konsiderueshme, kjo është e sigurt, mirëpo, shikoni megjithatë, se deri në çfarë mase absolutizmi ka depërtuar në shprehitë e njerëzve. Mund të vë bast se me t'u dëgjuar zhurma e parë rreth këtyre lirive, rreth meje do të sajohen shpifje të tmerrshme. Ministrat e mi, këshilltarët e mi do të çirren që ta braktis qeverisjen, do të thonë se çdo gjë është e humbur. Do të më përgjërojnë në emër të shpëtimit të shtetit, në emër të vendit, që mos të ndërmarr gjë. Populli ka për të thënë: Çka ëndërron ky më? Gjenia e tij është në rënie. Njerëzit indiferentë do të thonë: I erdhi fundi, kurse ata që më urrejnë do të thonë: Ky më Ngutuni më t'i jepni fund, Makiavel. Zoti m'i fshiftë nga kujtesa deri në vijën e fundit gjitha ato që pak më parë i Kini kujdes, Monteskie. Para se të shkrihet në përjetësi kjo minutë që është duke filluar ju sërish dhe me ankth keni për Ju pra dëshironi që unë të dal nga nata e përjetshme për t'ju turpëruar. Jo, Makiavel. Ju vet keni porositur që deri në atë shkallë të degradohet njerëzia. Ju vet keni bërë komplot kundër ndërgjegjes, ju vet keni ardhur deri te ideja që shpirti njerëzor të shndërrohet në një baltë ku as krijuesi hyjnor nuk do të Mos ta vazhdojmë më as edhe një çast këtë bisedë. Ah, liri! Ja pra me çfarë fuqie ti qëndron në disa shpirtra derisa populli të urren ose derisa ngushëllohet me ty nëpërmjet A mbaroi më kjo ëndërr rrëqethëse? Ëndërr. Ah, Monteskie, gjatë kohë kemi për të qarë: grisni e bëjeni copë Frymën e ligjeve, kërkoni ndjesë Zotit për pjesën tuaj në këtë qiell, sepse ja ku vjen e vërteta e tmerrshme që ju tashmë e parandieni, asgjë nuk është ëndërr në atë që ju thash pak më parë. Ajo që pak më parë ju përshkrova, ajo tërësi gjërash monstruoze para së cilave edhe shpirti kthehet mbrapa i hutuar, ajo vepër që vetëm skëterra mund ta kryejë, të gjitha ato janë bërë, të gjitha ekzistojnë në këtë çast, në një pjesë të botës Engjëll shfarosës. Vini nën zgjedhë popujt. Ju nuk do të pengoni që ndokund të gjenden edhe shpirtra të lirë, që s'do t'ju përfillin, urrejtja e të cilëve do të mjaftojë për t'i mbrojtur të drejtat e njohurisë njerëzore, të cilat Zoti i ka bërë të Zot i amshueshëm, a shihni se çka keni lejuar. Edhe shpirtrat janë po aq të pagdhendur, sa janë edhe Nuk duhet ëndërruar miku im i dashur. Shqipëruar gjatë muajit mars 1990 në Tiranë.

Source: http://www.shmls.nl/wp-content/uploads/2012/01/Dialog.pdf